У гэтым артыкуле мы хочам пазнаёміць вас з выбітным венгерскім езуітам айцом Францам Ялічам (Ferenc Jálics) (1927-2021). Скарыстаўшыся матэрыяламі кнігі “Franz Jalics: życie w obecności Boga” выдавецтва WAM, публікуем уступнае слова, асабісты аповед а. Франца пра ягонае жыццё “Дома на чужыне”, а таксама фрагмент інтэрв’ю з ім.

Ад цішыні да прысутнасці

Шчаслівыя тыя, якія зразумелі словы Езуса, а яшчэ шчаслівейшыя, якія зразумелі іх цішыню. Ян Касіян

Калі на пачатку часу Бог парушае “адвечную цішыню бясконцых прастораў”, свет нараджаецца з нічога. Бог прамаўляе – і з Яго слоў паўстаюць неба і зямля, ноч і дзень, расліны і жывёлы і, нарэшце, сам чалавек, якому пазней Бог даў Дзесяць Запаведзяў і Закон, каб паказвалі яму добры шлях. Калі споўніўся час, Божае слова ў самым канкрэтным разуменні ўцелаўляецца ў Езусе Хрысце, які не толькі абвяшчае радасную вестку аб Божым Валадарстве, але таксама часта аддаляецца ў пустыннае месца, “адыходзіць” (пар. Ян 6, 15), каб пабыць у цішыні з Айцом. Часам у напружаных сітуацыях Ён пагружаецца ў вымоўнае маўчанне (Ян 8, 6–7; Мц 27, 14), а на крыжы, у вырашальны момант свайго зямнога жыцця, сам балюча перажывае маўчанне Бога Айца. Аднак крыж не азначае маўчання смерці, бо Дух, які лунаў над водамі на пачатку стварэння (гл. Быц 1, 2) і сышоў на Марыю ў момант уцелаўлення Сына (Лк 1, 35), цяпер “прамаўляе” словам Божым і “заступаецца за нас стагнаннямі невымоўнымі” (Рым 8, 26).

Уся гісторыя збаўлення – гэта незвычайны боскі дыялог, які нараджаецца з цішыні, цішынёй жывіцца і вяртаецца ў цішыню. Айцец Франц Яліч, абапіраючыся на свой шматгадовы вопыт, прывёў у гэтую цішыню тысячы рэкалектантаў. Цішыню, якая з’яўляецца не проста адсутнасцю маўлення, але такім маўчаннем, якое з цягам часу перарастае ва ўслухоўванне, слуханне Бога, бо калі мы ўслухоўваемся ў Божую цішыню – і дастаткова трывалыя і адкрытыя – Слова таксама можа нарадзіцца ў нас, і мы станем людзьмі, паслухмянымі Ягонаму Слову, уцелаўленнем Ягоных слоў на зямлі. Далучэнне да боскага дыялогу часам набывае сілу, інтэнсіўнасць якой лепш за ўсё можна акрэсліць як прысутнасць. Су-быццё з Тым, “Які ёсць” (Зыход 2:14).

Поспех рэкалекцый айца Яліча вынікае якраз з гэтай інтэнсіўнай прысутнасці, якая ў выпадку ягонай асобы аб’яўляецца так аўтэнтычна. Невыпадкова для многіх людзей распачатая ім сумесная кантэмпляцыя ў цішыні стала пераломным момантам у жыцці. На пераадольванне страху і ўваход у цішыню часта патрэбная вялікая мужнасць. Дзякуючы прыцягальнасці сваёй асобы айцец Франц не толькі дапамог незлічоным людзям перамагчы гэты не зусім беспадстаўны страх, але і ўпэўнена вёў іх у Божую прысутнасць сцежкаю цішыні.

Іштван Брунчак, 31 ліпеня 2017 г. 

Айцец Франц Яліч SJ памёр 13 лютага 2021 года ў Будапешце. 

Дома на чужыне

Я быў якраз у навіцыяце на будапештскім Зуглігеце, калі ў ліпені 1949 года настаўнік навіцыяту а. Енё Ковач перадаў нам паведамленне з Рыму ад айца генерала, які заклікаў нас пакінуць Венгрыю з прычыны палітычнай сітуацыі. Канчатковы выбар ён пакідаў нам. Асобы, якія вырашаць выехаць – абвяшчалася ў звароце – хутчэй за ўсё, не вернуцца ў краіну. Асобы, якія вырашаць застацца, ніколі не атрымаюць святарскага пасвячэння. Цяжка было прыняць рашэнне, але я ведаў, што шлях езуіцкай фармацыі прадугледжвае шматгадовае навучанне, таму палічыў, што лепш будзе выехаць.

Нас ішло трынаццаць чалавек. Праваднікі вялі нас у бок мяжы па вузкай, пратаптанай сцежцы сярод мін уздоўж усходняга берага возера Нойзідлер. У Вене мы прынеслі манаскія абяцанні. Паколькі я служыў на Захадзе падчас вайны, 15 жніўня 1949 года я другі раз у жыцці пакінуў Венгрыю. Потым пачалася мая дванаццацігадовая вучоба.

Навучанне

Першыя два гады я правёў у Пулаху, недалёка ад Мюнхена. Я вывучаў нямецкую мову, лаціну, нямецкую літаратуру і гісторыю. Тады гэты час здаўся мне вельмі доўгім. Я настолькі добра засвоіў лацінскую мову, што здаваў на ёй усе важныя экзамены па тэалогіі і філасофіі, а пазней – як акадэмічны выкладчык – чытаў на ёй і лекцыі. У той час мовай Касцёла была лаціна. Я дастаткова добра вывучыў нямецкую мову, каб, вярнуўшыся ў Германію праз дваццаць пяць гадоў, адразу мог працаваць без дадатковай падрыхтоўкі. Больш за тое, я адкрыў у сабе паэтычныя здольнасці, якія потым паспяхова выкарыстоўваў пры напісанні тэкстаў.

 Наступныя тры гады я вывучаў філасофію ў Эгенховене каля Лёвена ў Бельгіі. Памятаю, калі я прыехаў, адзін езуіт-бельгіец ласкава паднёс мой багаж, каб дапамагчы мне, а я нават не здолеў падзякаваць яму па-французску. Я вельмі ахвотна вывучаў філасофію. Чытаў не так шмат, але тое, што я глыбока даследаваў, пакінула ўва мне незнішчальны след: асабліва схаластычная філасофія, “Summa theologiae” св. Тамаша Аквінскага, неасхаластыкі, экзістэнцыялісты і фенаменолагі. Хоць пазней я ніколі імі не займаўся, яны далі ясную, простую і філасофскую аснову для маіх твораў і лекцый. Пасля трох гадоў навучання я папрасіў дазволу паехаць на місію ў Японію, якая ў пасляваенны час зноў перажывала інтэнсіўнае развіццё. Я атрымаў неабходную згоду, але ў апошні момант мая паездка сарвалася.

На працягу наступных двух гадоў я працаваў выхаваўцам у гімназіі і інтэрнаце ў Монсе на поўдні Бельгіі. Лёгка мне не было, бо жорсткая дысцыпліна і суровыя пакаранні супярэчаць маёй натуры. Тым не менш я сумленна выканаў і гэтае служэнне. 

На другі год майго знаходжання ў Монсе я атрымаў ліст ад айца правінцыяла, у якім ён пытаўся, ці не хацеў бы я паехаць у Чылі. Я з радасцю прыняў прапанову і ў жніўні 1956 г. адплыў з Барселоны, каб пасля сямнаццацідзённага марскога падарожжа апынуцца ў Буэнас-Айрэсе, дзе сеў на цягнік у Сант’яга, сталіцу Чылі. Езуіты сустрэлі мяне вельмі цёпла. Тады я ўпершыню апынуўся за межамі Еўропы. Мяне перш за ўсё ўразіла велізарная розніца паміж узроўнем жыцця бедных і багатых. Адразу ж пачаў вучыць іспанскую мову – і паўгода больш нічога не рабіў. Уключна з лацінскай, грэчаскай і англійскай, якую я пачаў вучыць з-за меркаванай місіі ў Японіі, гэта была мая сёмая мова. І ўсё гэта толькі па неабходнасці, бо вывучаць замежныя мовы я не любіў.

Тады адбывалася рэвалюцыя 1956 года ў Венгрыі. Не варта і казаць, з якой вялікай увагай я штодня сачыў за падзеямі ў Будапешце. У сярэдзіне снежня я атрымаў ліст ад маці, у якім яна апраўдвалася, што яны добрыя венгры і што я павінен іх не асуджаць, а разумець. Я ніяк не мог уцяміць, аб чым гаворка. Мне нават у галаву не прыйшло б сумнявацца ў патрыятызме маіх блізкіх. Перачытаў ліст яшчэ раз. І яшчэ раз. Круціў галавой і нічога не разумеў. Калі я паварочваў канверт у руцэ, раптам заўважыў, што ліст быў адпраўлены з Вены. Мая маці і восем маіх братоў і сясцёр перайшлі венгерскую мяжу і праз тры тыдні пачалі новае жыццё ў Амерыцы.

У сакавіку 1957 г. пачалося маё чатырохгадовае навучанне на тэалагічным факультэце ў Аргентыне непадалёк ад Буэнас-Айрэса. Гэта былі самыя прыгожыя гады маёй адукацыі. Я цалкам прысвяціў сябе тэалогіі Аб’яўлення. За выключэннем двух тыдняў паходаў і альпінізму, я ўсё лета правёў, вывучаючы пасланні св. Паўла, “Містычнае цела Хрыста” Эміля Мерша і іншыя тэалагічныя працы. Гэтыя чытанні паглыбілі маю веру, і ўжо тады я ведаў, што яны стануць асновай майго душпастырскага жыцця.

Вянцом майго навучання стала святарскае пасвячэнне. З таго часу я святар усім сэрцам. На сваё пасвячэнне і прыміцыйную святую Імшу, якія адбыліся ў снежні 1958 г., я атрымаў нечаканы падарунак. Тады мая маці з братамі і сёстрамі жылі ў Амерыцы ўсяго два гады. Яны вывучалі мову, апроч таго мусілі цяжка працаваць, але ім ледзьве хапала на хлеб. Ім нават у галаву не прыходзіла, што хтосьці з іх можа паехаць у Паўднёвую Амерыку. Маці пайшла запісаць святую Імшу на дзень майго пасвячэння. Малады вікарый, які яе прымаў, спытаў пра інтэнцыю. Яна адказала, што ў гэты дзень у Аргентыне святарскае пасвячэнне атрымае яе сын. Малады святар здзівіўся, чаму яна туды не едзе. “Я нават марыць не магу, – сказала маці, – хоць мы стараемся з усіх сіл, але жывём вельмі бедна”. Вікарый адзначыў, што так не павінна быць і што маёй маці трэба ехаць у Аргентыну. Калі яна не мае грошай, ён сам пакрые выдаткі на дарогу. Праз тыдзень ён зноў спаткаў яе і спытаў, ці звярталася яна ўжо па адпаведныя дакументы. Маці запярэчыла, бо не ўспрыняла яго ранейшае абяцанне ўсур’ёз. Але святар проста прыспешыў яе хутчэй атрымаць пашпарт. Такім чынам, зусім нечакана, пасля больш чым дзесяці гадоў разлукі, мы сустрэліся ў Буэнас-Айрэсе за два дні да майго пасвячэння. Вялікая была наша радасць. Мама прабыла ў мяне два тыдні, і за гэты час мы нават не паспелі расказаць адно аднаму ўсяго, што здарылася з кожным з нас за апошнія амаль адзінаццаць гадоў.

Прэзбітэрскае пасвячэнне і сёння застаецца адной з найважнейшых падзей у маім жыцці.

Затым я прайшоў сваю так званую трэцюю прабацыю, мэтай якой з’яўляецца далейшая духоўная фармацыя. Акрамя таго, я ўважліва ўчытваўся ў “Духоўныя практыкаванні” св. Ігнацыя Лаёлы і пісаў артыкулы на гэтую тэму. У канцы навучання, у пачатку 1962 г., па просьбе маіх настаяцеляў я пачаў выкладаць дагматыку ў Буэнас-Айрэсе, дзе сам нядаўна вывучаў тэалогію.

Як настаўнік тэалогіі і духоўны кіраўнік 

для маладых езуітаў…

…распачаў другі перыяд жыцця. Хаця ў мяне не было першапачатковага намеру выкладаць тэалогію – я хацеў працаваць для бедных у Чылі, – мне спадабалася гэтае прызначэнне, і на працягу чатырнаццаці гадоў я быў адданым настаўнікам.

У мяне было прагненне рыхтаваць сваіх студэнтаў быць пастырамі, а не вучонымі. Таму я імкнуўся глядзець на ўсё праз прызму жыццёвага досведу. Я заўсёды выкладаў з галавы, а не чытаў лекцыі. Рыхтаваўся грунтоўна, але, засвоіўшы матэрыял, прамаўляў без карыстання тэкстамі. Для мяне быў важны кантакт са слухачамі, мне хацелася чытаць на іх тварах рэакцыю на тое, што я кажу. Я вучыў тэолагаў працаваць у групах, даваў ім заданні, якія патрабавалі ад іх сумеснага навучання. Шмат гадоў я выкладаў фундаментальную тэалогію. Я падзяліў студэнтаў на групы і кожную раніцу з панядзелка па суботу прымаў дзве групы. Я размаўляў з імі пра іх рэлігійныя перажыванні і праз гэты асабісты досвед паказваў ім, што пра веру кажа Касцёл. Так яны адкрылі навучанне Касцёла як тлумачэнне ўласнай веры.

У выкладанні тэалогіі мне дапамагло тое, што ўжо праз некалькі месяцаў пасля першых лекцый да мяне звярнулася некалькі чалавек з просьбай стаць іх духаўніком. Мае настаяцелі вызвалілі мяне ад матэрыяльных спраў семінарыі і папрасілі, акрамя лекцый, выконваць таксама абавязкі духоўнага кіраўніка. Дзякуючы гэтаму мне ўдалося духоўнае жыццё маіх вучняў адпаведным чынам спалучыць з інтэлектуальным развіццём.

Гэтыя чатырнаццаць гадоў былі поўныя перажыванняў. Акрамя тэалагічных прац, я пазнаёміўся з псіхааналізам, кліентацэнтрыраванай тэрапіяй Карла Роджэрса, групавой дынамікай і, своеасаблівым чынам, з астралогіяй, а таксама з сучасным становішчам народаў Паўднёвай Амерыкі, рознымі палітычнымі рухамі і тэалогіяй вызвалення. Хацеў я таго ці не, мне таксама прыйшлося пазнаёміцца ​​з акультнымі з’явамі, так характэрнымі для Паўднёвай Амерыкі, спірытызмам, яснабачаннем, метадамі лячэння, але таксама і праклёнамі. Тады ж мяжа паміж гэтым тыпам акультных практык і верай стала для мяне вельмі зразумелай. Дзякуючы ўсяму гэтаму я навучыўся разумець іншую асобу, нікога не ацэньваць, не баяцца іншадумцаў і ў той жа час заставацца на простай дарозе і дапамагаць на ёй іншым.

У той час адбылося маё дзесяцімесячнае падарожжа па Паўночнай Амерыцы і Еўропе. Праз семнаццаць гадоў разлукі я зноў пабачыў сваіх братоў і сясцёр. Калі яны чакалі мяне ў аэрапорце Кліўленда са сваімі жонкамі і дзецьмі, з больш чым пятнаццаці твараў я пазнаў толькі чатыры ці пяць. Майму малодшаму брату было чатыры гады, калі я пакінуў дом, а цяпер я ўбачыў яго дваццаціаднагадовым юнаком. За дзесяць месяцаў я наведаў больш за дзясятак езуіцкіх навучальных устаноў. Усе яны былі ахоплены паслясаборнай ліхаманкай і крызісам. Там я натхніўся думкамі, як мы можам палепшыць нашую складаную сітуацыю ў Аргентыне.

Праз некалькі гадоў я пачаў выкладаць таксама ў сталічным каталіцкім універсітэце і ў езуіцкім калегіуме Збаўцы ў Буэнас-Айрэсе.

Цягам тых чатырнаццаці гадоў выйшлі мае першыя чатыры кнігі. Кожная з іх нарадзілася з асабістага досведу. Я пісаў толькі тады, калі мне было што сказаць. Напэўна, мае чытачы гэта ацанілі, бо праз дваццаць сем гадоў пасля першай публікацыі яны ўсё яшчэ перавыдаюцца.

У тыя часы Касцёл і духавенства перажывалі глыбокі крызіс. Многія пакінулі Божую службу. Малітоўнае жыццё лічылася нечым састарэлым, а выратавання чакалі ад палітычных перамен. Практычна ніхто з маладых людзей не маліўся літургіяй гадзін. Групай у складзе трох сяброў-езуітаў, дыяцэзіяльнага святара і псіхолага мы збіраліся раз на тыдзень на працягу многіх гадоў, каб вынайсці метад малітвы, які б адпавядаў сучаснаму жыццю. Наведвалі манахаў-трапістаў і бэнэдыктынцаў, каб пагрузіцца ў іх малітоўнае жыццё. Па кнігах пазнаёміліся з ёгай. Шукалі сувязі з філасофіяй дзэн. Прыблізна ў гэты час мы з сябрамі таксама распачалі Езусавую малітву, адчуваючы, што гэта той шлях, які мы так доўга спрабавалі адкрыць.

Я ўсё лепш ведаў памкненні і пакуты народаў Паўднёвай Амерыкі. Аргентына была ахоплена грамадзянскай вайной. На Кубе падрыхтаваныя партызанскія атрады, спасылаючыся на цяжкае становішча прыгнечаных і бедных, вербавалі, а затым і ўзбройвалі студэнтаў. Разам з іншымі манахамі, якія выкладалі ва ўніверсітэце, мы са згоды нашых настаяцеляў пераехалі ў бедныя жылыя кварталы, каб паказаць сваімі паводзінамі, без ужывання насілля, што бедныя такія ж людзі, як і мы, і што можна ім дапамагчы сваёй любоўю. Шмат разоў я быў там сведкам глыбокай веры. Многія людзі, нягледзячы на ​​сваю беднасць, давалі сведчанне велізарнай любові і адданасці. Многія студэнты наведвалі нас, каб некалькі гадзін на тыдзень даглядаць за пакінутымі людзьмі.

Аднак над намі паціху пачалі збірацца цёмныя хмары. Нават цяпер, больш чым праз дваццаць гадоў, мне цяжка пра гэта пісаць. Настаў дзень, калі па даносе з касцёльных колаў мяне і яшчэ аднаго езуіта, які жыў з намі ў бедным квартале, выкралі як членаў камуністычнага партызанскага атраду. Тады я падумаў пра св. Яна ад Крыжа, які быў зняволены сваімі ж сабратамі.

Пяць месяцаў нас трымалі – з завязанымі вачыма, звязанымі па руках і нагах – у поўнай таямніцы ў нейкім прыватным доме. Атрад, які нас выкраў, складаўся з курсантаў марской сяржанцкай школы. Як пазней высветлілася на судовым працэсе, усяго яны выкралі шэсць тысяч чалавек, з якіх у жывых засталіся толькі мы ўдвух. Астатніх ці расстралялі, ці жывых скінулі з самалёта ў мора. Калі мінула пяць месяцаў, нас усыпілі, каб мы не ведалі, адкуль вяртаемся, а затым пераправілі на верталёце ў нейкія балоты і пакінулі. Там мы і прачнуліся. Сітуацыя ў краіне была яшчэ няпэўнай, таму нам параілі з’ехаць за мяжу, пакуль усё не супакоіцца, каб салдаты не расстралялі нас на вуліцы, баючыся, што мы пачнём распавядаць пра перажытае падчас зняволення. У той час такім чынам забівалі па пяць-шэсць чалавек у дзень.

За два месяцы да нашага вызвалення высокапастаўлены ваенны зрабіў напаўафіцыйную заяву, што я і мой спадарожнік былі пакараныя смерцю 22 жніўня. Гэтая інфармацыя праз Чырвоны Крыж дайшла да маіх сваякоў, якія нават замовілі пахавальную Імшу за маю душу. Таму адразу пасля вызвалення я паляцеў у Паўночную Амерыку, каб паказацца ім, што жывы. І прабыў там больш за год. Паколькі сітуацыя ў Аргентыне не паляпшалася, мае настаяцелі вырашылі адправіць мяне ў Германію.

Рэкалекцыі

З хвілінай прызямлення ў Мюнхенскім аэрапорце пачаўся трэці і найбольш плённы перыяд майго езуіцкага жыцця. Яшчэ перад прыездам нямецкі правінцыял спытаў мяне, якой працай я найбольш ахвотна бы заняўся. У першую чаргу я назваў душпастырства студэнтаў, а затым – рэкалекцыі. На гэта правінцыял разважліва адказаў, што не варта спяшацца з рашэннем: на месцы я пагляджу, як ідуць справы ў Германіі, і, азнаёміўшыся з сітуацыяй, зраблю канчатковы выбар. Такім чынам, я меў магчымасць даведацца, як выглядае згаданае апостальства ў розных гарадах.

На падставе сваіх назіранняў, а галоўным чынам з прычыны свайго ўзросту (мне было пяцьдзесят гадоў), я змяніў прыярытэтнасць і ў першую чаргу запрапанаваў, што буду праводзіць рэкалекцыі. Правінцыял пагадзіўся і прызначыў мне месцам пражывання навіцыят у Нюрнбергу. Я правёў там сем гадоў і вельмі палюбіў тую супольнасць; ужо праз некалькі месяцаў я адчуў сябе там як дома. Толькі двойчы я перарываў сваё сямігадовае знаходжанне ў Нюрнбергу, калі выконваў абавязкі інструктара трэцяй прабацыі ў Берліне.

Правядзенне рэкалекцый не было для мяне нічым новым. У ордэне езуітаў усе праводзяць восем дзён на год у адасобленасці і кантэмпляцыі. Такім чынам, да моманту прыезду ў Германію я зрабіў духоўныя практыкаванні больш за трыццаць разоў.

Сам я навучыўся даваць ігнацыянскія рэкалекцыі падчас атрымання тэалагічнай адукацыі. Спачатку не ў групе, а індывідуальна, паводле “Духоўных практыкаванняў” св. Ігнацыя Лаёлы. У канцы 1950-х гадоў у Аргентыне шмат маладых людзей адпраўлялі ў наш схаластыкат на трохдзённыя духоўныя практыкаванні. Мы, тэолагі, суправаджалі іх пад кіраўніцтвам іншага, больш дасведчанага сабрата. Чатыры разы на дзень кожны з нас сустракаўся з рэкалектантам, які быў яму даручаны, выслухоўваў інтэнцыі, клопаты і хваляванні. Затым, у залежнасці ад іхняга стану духа, мы давалі ўказанні адносна наступнай медытацыі. Падчас чарговай размовы мы запытвалі, як удаліся рэкамендаваныя разважанні, і, у залежнасці ад атрыманага адказу, накіроўвалі іх далей. Кожны вечар мы прыходзілі да старэйшага сабрата і распавядалі яму пра поспехі рэкалектантаў, а потым узгаднялі працяг іх суправаджэння. Мне вельмі падабалася гэтая праца. Я браўся за дадатковыя духоўныя практыкаванні і часта на ўласныя вочы бачыў трансфармацыю, праз якую праходзілі гэтыя маладыя людзі.

На працягу ўсёй маёй выкладчыцкай працы я, калі толькі мог, звычайна на летніх канікулах, уводзіў рэкалекцыйныя групы ў цішыню. Такім чынам, перш чым гэта стала маёй галоўнай задачай у Германіі, я меў за сабой больш за сотню праведзеных рэкалекцый, пераважна працягласцю шэсць-восем дзён.

Але не толькі лічбы вызначалі важнасць маёй практыкі. Больш за дзесяць гадоў духоўнага кіраўніцтва святарамі, манахінямі і студэнтамі далі мне велізарныя веды пра людзей і жыццё.

Як кіраўнік рэкалекцый, я паступова перайшоў ад навучання малітоўным разважанням да навучання кантэмпляцыйнай малітве. Я не прамаўляў канферэнцый, як было заведзена ў той час. Шмат разоў праводзіў рэкалекцыйныя дні для пяцідзесяці-шасцідзесяці чалавек адначасова. Я нават не прапаведваў, а толькі, нягледзячы на ​​вялікую колькасць рэкалектантаў, стараўся весці кожнага індывідуальна.

Памятаю групу з больш чым сямідзесяці чалавек, у якой ужо на другі дзень я ведаў усіх пайменна і суправаджаў асобна.

Раней у Аргентыне я часта даваў практыкаванні манахіням. Паколькі я быў выкладчыкам тэалогіі, яны кожны раз прасілі настаяцеляў, каб я не прамаўляў занадта абстрактных тэалагічных канферэнцый, бо сярод іх былі сёстры, якія не ўмелі ані пісаць, ані чытаць, і не зразумелі бы маіх вытанчаных аргументаў. Якраз з гэтымі простымі сёстрамі ў мяне ніколі не было праблем. Я выслухаў іх шмат і заўважыў, што яны дасягалі ў малітвах найбольшых глыбіняў. Мне не трэба было шмат ім тлумачыць, таму што яны ўжо жылі ў прысутнасці Бога. Я многаму навучыўся ў іх і спрабаваў весці іншых тым жа простым шляхам. Я не праводзіў шмат канферэнцый, падчас маіх рэкалекцый не гучала шмат урыўкаў са Святога Пісання, але я стараўся навучыць рэкалектантаў, як дасягнуць гэтай простай малітвы, пра якую Касцёл кажа “глядзець на Бога з любоўю”. Я хутка зразумеў, што у тым жа кірунку, здаецца, вёў людзей і сам св. Ігнацый. Аднак ён павінен быў зважаць на ўсіх, хто рабіў практыкаванні, таму гэты шлях ён раскрывае толькі напрыканцы сваёй кнігі.

Уводзіны да той простай кантэмпляцыйнай малітвы ўжо былі надзвычай папулярныя ў Аргентыне і лічыліся нечым новым, хоць цалкам адпавядалі духу кнігі пра духоўныя практыкаванні. У Паўднёвай Амерыцы некалькі сотняў чалавек паведамілі мне, што іх жыццё цалкам змянілася ў выніку гэтых рэкалекцый. Тады я адчуў, што больш дапамагаю людзям і лепш вучу іх тэалогіі падчас рэкалекцый, чым з акадэмічнай кафедры. Вось чаму – на ўсеагульнае здзіўленне і насуперак майму настаўніцкаму вопыту – я вырашыў працаваць звычайным святаром замест таго, каб шукаць універсітэцкай пасады.

Звычайна рэкалекцыі выглядалі так: калі пэўная група вырашала прыняць удзел у духоўных практыкаваннях, яна выбірала тэрміны, працягласць і адпаведнае месца, а потым шукала таго, хто вырашыў бы іх правесці. Такім чынам, рэкалекцыяністу не трэба было турбавацца аб арганізацыйных дэталях. І вось, год за годам, мяне прасілі даваць духоўныя практыкаванні, і я ездзіў па ўсёй краіне на сваім маленькім чырвоным аўтамабілі. На працягу сямі гадоў я даў каля ста пяцідзесяці духоўных практыкаванняў у пяцідзесяці розных дамах.

На чацвёрты год адбылася істотная змена ў маёй працы. Адзін чалавек напісаў мне ў лісце, што чуў ад сябра пра духоўныя практыкаванні, якія я праводжу, і з задавальненнем прыняў бы ў іх удзел.

Гэта было незвычайна, таму што дагэтуль толькі групы прасілі мяне суправаджаць іх. Такіх лістоў я атрымліваў усё больш і больш, і быў вымушаны самастойна арганізаваць рэкалекцыі, прызначыць тэрмін, знайсці месца, паведаміць усім пра дарогу і кошт. У мяне пабольшала працы, але станоўчым было тое, што тыя, хто запісаўся індывідуальна, дэманстравалі значна большую адданасць, чым рэкалектанты ў складзе групы. У групах звычайна было некалькі чалавек, якія ўдзельнічалі ў духоўных практыкаваннях толькі дзеля іншых і звычайна вельмі запавольвалі працэс. Духоўныя практыкаванні, якія я арганізоўваў для асобных людзей, звычайна доўжыліся дзесяць дзён і былі больш інтэнсіўнымі.

Колькасць маіх груп расла ў геаметрычнай прагрэсіі: першы год было дзве, другі – чатыры,  трэці – восем. Тады мне прыйшло ў галаву, ці не было б лягчэй, калі б у мяне быў дом, дзе я мог бы рэгулярна прымаць рэкалектантаў.

Ідэя была прыгожая, але ўсе такія рэкалекцыйныя дамы былі дэфіцытнымі і без знешняй матэрыяльнай дапамогі не мелі шанцаў выжыць. Аднак на фінансавую падтрымку ў мяне не было ні найменшай надзеі. У Германіі заробкі былі адносна высокія, і я нават марыць не мог, каб грошай хапіла на восем-дзесяць заробкаў, таму планаваў утрымліваць дом з дапамогай валанцёраў. У той час шмат людзей штогод прыходзіла да мяне на духоўныя практыкаванні. Я спытаў у некаторых маладых людзей, ці не хочуць яны застацца на ўвесь год. Кожны дзень я мог даць ім чатыры гадзіны кантэмпляцыйнай малітвы пад маім духоўным кіраўніцтвам у абмен на чатыры гадзіны працы ў рэкалекцыйным доме. Тром людзям гэтая ідэя спадабалася і яны прынялі маю прапанову. Я таксама падумаў, што кожны рэкалектакнт можа выдаткаваць гадзіну, каб дапамагчы ў гаспадарчых справах. І, нягледзячы на ​​добрыя перспектывы на будучыню, хваляваўся, ці з’явяцца ў наступным годзе новыя валанцёры, якія захочуць узяць на сябе абавязкі цяперашніх. У мяне не было іншага выйсця, як спадзявацца на Провід.

З дапамогай спецыялістаў па фінансах мне ўдалося пераканаць настаяцеляў, што гэта смелае пачынанне не зусім немагчымае, і  атрымаць іх адабрэнне. Праз брата-езуіта мне пашчасціла зняць па выгадным кошце дом у Бамберскай дыяцэзіі, які гадамі пуставаў. Такім чынам, 1 снежня 1984 года мы пераехалі ў Грыс і на наступны дзень пачалі нашыя першыя рэкалекцыі.

Бог благаславіў нашую справу, якая мела вялікі поспех. Нам удавалася пазбягаць даўгоў, і валанцёраў ніколі не бракавала, больш за тое, пасля першага года іх колькасць павялічылася да шасці. Мы не маглі б нават змясціць больш з-за памераў дома.

На духоўныя практыкаванні заўсёды хапала заявак, таму не трэба было дбаць пра рэкламу. Мы не абвяшчаем даты, таму я магу выбраць удзельнікаў сярод тых, хто запісаўся сам. Духоўныя практыкаванні, якія я праводжу, нетыпова працяглыя, таму мне ўдаецца пазбегнуць сітуацыі, калі хтосьці прыязджае толькі таму, што мае абавязак зрабіць штогадовыя практыкаванні.

Колькасць удзельнікаў з году ў год павялічвалася. У першы год яна налічвала амаль дзвесце чалавек, а цяпер вырасла да пяцісот.

За гэты доўгі час многія святары і свецкія тэолагі перанялі ў мяне форму кантэмпляцыйнай малітвы. Больш за пяцьдзесят чалавек пачалі даваць такія ж духоўныя практыкаванні або весці малітоўныя групы. Да таго ж, было заснавана пяць дамоў па ўзоры нашага дому ў Грысе.

На працягу чатырох гадоў я дбайна стараўся апісаць свой саракагадовы досвед, і, нарэшце, у 1994 годзе выйшла мая самая важная кніга: “Кантэмпляцыйныя рэкалекцыі”. За два з паловай гады яна выйшла васьмю выданнямі на чатырох мовах.

Для мяне вялікая радасць, што не толькі я час ад часу магу даваць духоўныя практыкаванні ў Венгрыі, але і іншыя, у асноўным мае сабраты, пераймаюць гэтую працу, якая вядзе да Бога, і рэгулярна вядуць кантэмпляцыйныя рэкалекцыі.

Я з вялікай удзячнасцю думаю пра ўсіх тых людзей, якія дапамаглі мне скіраваць у прысутнасць Езуса Уваскрослага тысячы асобаў. Гэтай падзякай я ахінаю і сваіх бацькоў, сяброў, духоўных кіраўнікоў, ордэн езуітаў і ўвесь Касцёл.

За ўвесь гэты час я зрабіў шмат памылак. Большасць з іх паходзіла з майго жадання рэфармаваць увесь Касцёл. Гэта сталася прычынай жорсткай крытыкі і агрэсіўных паводзінаў. З таго часу я адмовіўся ад спробаў выправіць памылкі і недахопы. Найгорш, калі іншыя, бедныя ці безабаронныя, пакутуюць з-за несправядлівасці ці эгаізму, які часта сустракаецца ў Касцёле. Калі ў апошнія гады жыцця ў Аргентыне я асабіста дасведчыў пераслед, я хацеў пакінуць ордэн езуітаў. Мае сорак восем гадоў, праведзеных за мяжой, не былі пазбаўленыя спрэчак і абвінавачванняў у мой адрас, але толькі дзеля таго спаслаў іх Бог, каб мэту я асягнуў найкарацейшым шляхам.

Магу таксама сказаць, што, за выключэннем першых сямі гадоў навучання за мяжой, якія я пражыў у велізарнай ізаляцыі ад мясцовых жыхароў, паўсюль я адчуваў сябе як дома.

Грыс, май 1996 г.

Крыніца: Magyar jezsuiták vallomásai i, (ed.) Ferenc Szabó, JTMR, Budapest 1997, pp. 227–238.

Фрагмент размовы з а. Францам Ялічам, якая адбылася 2 ліпеня 2006 года.

Якія характэрныя рысы кантэмпляцыйнай малітвы?

Самае важнае, што чалавек не можа дасягнуць яе самастойна, не можа начараваць яе, паколькі гэта дар ад Бога, Яго ласка. Хто змог бы хоць на імгненне ўбачыць Бога, калі б Ён сам не хацеў аб’явіцца? Прамаўляць малітву можа кожны. Такім жа чынам мы можам разважаць над гісторыямі са Святога Пісання. Але да кантэмпляцыйнай малітвы чалавек максімум можа толькі падрыхтавацца, вызваляючы сябе і час малітвы, паглыбляючы здольнасць да таго, каб Дух Божы маліўся ў ім. Такую падрыхтоўку часта называюць кантэмпляцыйнай малітвай, таму што яна на тым і палягае. Нават калі хтосьці рэгулярна моліцца Езусавай малітвай, няма пэўнасці, што ён атрымае ласку кантэмпляцыі, але ён прыкладае намаганні. Менавіта ў такім больш шырокім сэнсе мы можам назваць гэта кантэмпляцыйнай малітвай.

Другой рысай кантэмпляцыйнай малітвы з’яўляецца пераход да досведу. Пад малітвай мы звычайна разумеем абуджэнне рэлігійных пачуццяў з дапамогай біблійных тэкстаў, рэфармаванне свайго жыцця і размову з Езусам Хрыстом, з Панам Богам. У кантэмпляцыйнай малітве мы пераходзім ад засяроджанасці на думках, выявах і тэксце да сузірання. Мы сыходзім з таго, што Бог прысутны, толькі мы Яго не заўважаем, бо вельмі занятыя рознымі справамі і праблемамі. У вечным жыцці мы ўбачым Бога, а яно пачынаецца тут. Таму непасрэднае пазнанне, досвед і бачанне Бога можна распачаць ужо цяпер. Кантэмпляцыя – гэта першы досвед Божай прысутнасці…

Трэцяя адметнасць кантэмпляцыйнай малітвы – адсутнасць думак, вобразаў, размовы, засяроджанасці на эмоцыях і іншых элементаў, характэрных для актыўных спосабаў малітвы. Кантэмпляцыйная малітва падобна да стану вялікага здзіўлення: яна абмяжоўваецца досведам. Аднак шлях да гэтага доўгі і патрабуе рэгулярнай практыкі. Яшчэ адной асаблівасцю кантэмпляцыйнай малітвы з’яўляецца тое, што мы значна больш засяроджваем сваю ўвагу на Езусе Хрысце і Богу. Іншымі словамі, мы шукаем толькі Бога, а не Ягоных дароў. Малітва просьбы перад кантэмпляцыяй мае вялікае значэнне. Яна сама яшчэ можа быць сканцэнтраванай на нас, бо мы просім за сябе. Нічога дрэннага няма, але ў самой кантэмпляцыі яна адыгрывае ўжо значна меншую ролю, бо цэнтр цяжару ссоўваецца ў бок праслаўлення, пашаны і служэння Богу. Паступова інструменты робяцца больш простымі, пакуль не знікнуць зусім. Адносіны з Богам набываюць больш непасрэднасці. Кантэмпляцыйная малітва не супярэчыць іншым спосабам малітвы, але звычайна ў ёй проста зрушваецца і змяняецца цэнтр цяжару.

Ці шлях, які вядзе да Бога, таксама часткова з’яўляецца шляхам да самапазнання і самапрыняцця…?

Калі я не прымаю сябе, ува мне ўзнікае незадаволенасць, і я вымушаны паглядзець сабе ў вочы. Нідзе я так рашуча не сутыкаюся са сваімі памылкамі і пачуццямі, як падчас кантэмпляцыйнай малітвы, бо нішто ў ёй не парушае цішыні. Ствараючы вакол сябе шум, мы душым непрыемныя эмоцыі. Штосьці падобнае адбываецца і тады, калі мы молімся з дапамогай тэксту: словы, выразы і гісторыі, змешчаныя ў ім, адціскаюць на задні план пачуцці і думкі, якія і так вымыкаюцца з-пад увагі. А ў цішыні яны нечакана выходзяць на паверхню, і тады нам варта навучыцца, што не трэба іх душыць, але і не трэба засяроджвацца на іх, а толькі скіроўваць сваю ўвагу на Езуса Хрыста.

Напрыканцы, што б вы хацелі сказаць нашым чытачам?

Аднойчы я спытаў аднаго са сваіх настаўнікаў, што самае важнае на шляху да Бога. Ён адказаў: “Езус Хрыстус”. Гэта і ёсць маё пасланне да ўсіх.

Крыніца: “Vigilia” 2007, LXXII, № 3, с. 262–232.