Гамілія на ІІ Нядзелю пасля Нараджэння Пана

Чытанне святога Евангелля паводле Яна

На пачатку было Слова,
і Слова было ў Бога,
і Богам было Слова.
Яно было ў Бога спрадвеку.
Усё праз Яго сталася,
і без Яго нічога не сталася з таго, што сталася.
У Ім было жыццё,
і жыццё было святлом людзей.
А святло свеціць у цемры,
і цемра не агарнула яго.
З’явіўся чалавек, пасланы ад Бога;
імя ягонае было Ян.
Ён прыйшоў дзеля сведчання,
каб засведчыць пра Святло,
каб усе паверылі праз яго.
Не быў ён святлом, але быў пасланы,
каб сведчыць пра Святло.
Было Святло праўдзівае,
якое асвятляе кожнага чалавека,
які прыходзіць на свет.
У свеце было,
і свет праз Яго стаўся,
і свет не пазнаў Яго.
Прыйшло да свайго,
і свае Яго не прынялі.
А тым, хто прыняў Яго,
дало ўладу стаць Божымі дзецьмі,
тым, хто верыць у імя Ягонае,
хто ні ад крыві,
ні ад жадання цела,
ні ад жадання мужа,
але ад Бога нарадзіўся.
Слова сталася целам
і пасялілася між намі,
і бачылі мы славу Ягоную,
славу, якую мае ад Айца Адзінародны,
поўны ласкі і праўды.

Ян сведчыць пра Яго і ўсклікае, кажучы: Гэта быў той, пра якога я сказаў: за мною ідзе той, які апярэдзіў мяне, таму што быў раней за мяне. І з паўнаты Ягонай мы ўсе прынялі ласку замест ласкі. Бо Закон быў дадзены праз Майсея, ласка і праўда сталіся праз Езуса Хрыста. Бога ніхто ніколі не бачыў. Адзінародны Бог, які ва ўлонні Айца, Ён аб’вясціў.

Ян 1, 1–18

Слова, праз Якое ўсё сталася

Ужо мінула актава Божага Нараджэння, але ў сённяшняй літургіі далей гучыць абвяшчэнне Уцелаўлення Божага Сына. Урачысты стыль евангеліста Яна вельмі адрозніваецца ад аповедаў, якія мы чытаем у Мацвея і Лукі. Сінаптычныя Евангеллі ўказваюць на сціпласць (хоць адначасова і незвычайнасць) прыйсця Езуса ў гэты свет, а Ян заклікае нас «нырнуць» і пагрузіцца ў самую глыбіню таямніцы Слова, якое існуе ў вечнасці і становіцца целам, пачынаючы існаваць у часе.

Адкрываючы сваё Евангелле словамі «на пачатку», Ян адсылае нас да першых словаў Старога Запавету: «На пачатку стварыў Бог…» Бог стварае ўсё існуючае словам Сваіх вуснаў: «І сказаў Бог <…> І сталася». Але цяпер мы ведаем, што Слова, праз Якое ўсё сталася — не проста вібрацыя Божага голасу, а Божая Асоба — Адзінародны Сын, роўны Айцу ў хвале. Ён, сапраўдны Бог, стаіць на пачатку ўсяго не толькі ў храналагічным сэнсе. «Пачатак» азначае таксама «крыніца, аснова, прыярытэт».

Першыя радкі Евангелля паводле Яна — запрашэнне для нас убачыць нанава, што з’яўляецца сапраўдным пачаткам — асновай, сутнасцю і прыярытэтам нашага жыцця ў святле той навіны, якую адкрывае спрадвечнае Слова, прымаючы чалавечае цела і душу.

«Бачылі мы славу Ягоную», — чытаем мы ў Пралогу чацвёртага Евангелля, і тут лепш перакласці «сузіралі мы славу Ягоную», бо Ян выкарыстоўвае адмысловы дзеяслоў, які адрозніваецца па значэнні ад звычайнага «бачыць». Сузіраць — значыць не проста глядзець павярхоўна, але ўмець заўважыць самую сутнасць рэчаў. У наш час шалёнага тэмпу жыцця і хуткага доступу да інфармацыі ўменне сузіраць, затрымліваючыся над тым, што істотнае, — асабліва рэдкая цнота.

У хрысціянскай традыцыі словам «сузіранне» (ці «кантэмпляцыя» ў лацінскім адпаведніку) названы адмысловы спосаб малітвы, які патрабуе ад верніка суцішанасці і засяроджанасці. Розныя духоўныя аўтары па-свойму тлумачаць метад сузіральнай малітвы, але яе сутнасць — дазволіць Богу сваім святлом паказаць нам сапраўдны стан рэчаў, які хаваецца за павярхоўнасцю нашага звычайнага чалавечага ўспрымання.

Святы Ігнацый Лаёла ў «Духоўных Практыкаваннях» называе сузіраннем спосаб малітвы, у якім вернік уяўляе евангельскую сцэну так, нібыта сам з’яўляецца ўдзельнікам евангельскіх падзей, дазваляючы, каб жывое слова Евангелля закранала яго рэчаіснасць і перамяняла яе. Такі метад адпавядае нашаму перакананню ў духу веры, што спрадвечнае Слова звяртаецца да нас праз словы Пісання, і ў першую чаргу праз Евангеллі, якія апавядаюць нам пра жыццё і вучэнне Уцелаўлёнага Божага Сына.

Святло праўдзівае

«Было Святло праўдзівае, якое асвятляе кожнага чалавека, які прыходзіць на свет», — кажа евангеліст Ян пра Таго, каго называе Словам і Адзінародным Айца. Так, як для фізічнага жыцця неабходнае святло фізічнае, для духоўнага жыцця мы маем патрэбу ў праўдзівым, духоўным Святле.

Гэтае Святло заўсёды, і да Уцелаўлення, асвятляла кожнага чалавека, бо паводле вобразу Яго, умілаванага Сына, мы створаныя як свабодныя і ўмілаваныя асобы.

Але свабода прадугледжвае магчымасць адвярнуцца ад Святла, і менавіта пра гэта кажа таксама Ян ва ўводзінах да Евангелля, узгадваючы рэчаіснасць цемры. Духоўная цемра стала часткай гісторыі чалавецтва: такім чынам сваёй паэтычнай мовай евангеліст апісвае тую драму, усярэдзіну якой уваходзіць Божы Сын.

«Святло свеціць у цемры, і цемра не агарнула яго»: часам нам можа здавацца, што цемра перамагае, што яна гатовая паглынуць святло — асабліва тады, калі ў нашым асабістым ці грамадскім жыцці зло, несправядлівасць, хаос здаюцца мацнейшымі за дабро, пашану і любоў. Але менавіта ў такія моманты ў нас ёсць магчымасць звярнуцца да гэтай праўды, якую нам даводзіцца прымаць у веры і надзеі, без тых гарантый, да якіх мы прызвычаены «зямной» логікай. Менавіта ў такія моманты мы найбольш маем патрэбу звярнуцца да Святла, якое ёсць адзінай сапраўднай крыніцай нашай надзеі.

«Святло свеціць у цемры», і хоць цемра пакуль існуе, але мы верым і ведаем, што Святло пераможа.

Наша вера ад самага пачатку пасхальная — Божае Ягнё забітае, але ўваскрасае: Святло перамагае менавіта тады, калі здаецца, што цемра канчаткова ўзяла верх.

У гэтым жыцці нам даводзіцца сутыкнуцца з моцай цемры, але наступіць момант, як кажа кніга Апакаліпсіса, калі «ночы не будзе», бо цемра будзе пераможана назаўсёды і светачам святога горада, Новага Ерузалема, будзе Баранак (пар. Ап 21,25.23).

Народжаныя ад Бога

«А тым, хто прыняў Яго,
дало ўладу стаць Божымі дзецьмі,
тым, хто верыць у імя Ягонае,
хто ні ад крыві,
ні ад жадання цела,
ні ад жадання мужа,
але ад Бога нарадзіўся».

Прыняць Святло ў сваё жыццё — значыць жыць не толькі ў зямным, матэрыяльным вымярэнні, а адкрыць усю глыбіню нашай тоеснасці і Божага абяцання. З аднаго боку, мы носім у сабе генатып нашых бацькоў і, хоць становімся дарослымі, ніколі не перастаем быць іх дзецьмі; можна сказаць, што «сіла» іх бацькоўства дзейнічае ў нас праз усё жыццё.

Евангеліст Ян кажа нам пра іншую праўду: мы нараджаемся не толькі ў фізічным сэнсе, як дзеці нашых бацькоў, але таксама як дзеці самога Бога, прычым не ў нейкім пераносным, метафарычным значэнні: гэта праўда акрэслівае нас у самай сутнасці нашай істоты.

Як вучыць Другі Ватыканскі Сабор, «таямніца чалавека па-сапраўднаму высвятляецца толькі ў таямніцы ўцелаўлёнага Слова <…> Бо Ён, Сын Божы, праз сваё ўцелаўленне пэўным чынам аб’яднаўся з кожным чалавекам» (Gaudium et Spes, 22). Езус, становячыся адным з нас, адкрывае, што быць чалавекам — насамрэч быць больш, чым «проста» чалавекам. Гэта значыць бачыць, «сузіраць» у сабе — і ў бліжнім — Божае аблічча.

Нашым «духоўным генатыпам» ёсць Езус, умілаваны Сын Айца, які жыве вечна, які аддае ўсяго сябе ў паслухмянасці і любові Айцу і нам, бо такім чынам адказвае на любоў Айца і знаходзіць сябе. Няхай у гэты літургічны перыяд Божага Нараджэння мы са здзіўленнем і захапленнем будзем сузіраць гэтую праўду і жыць паводле яе як умілаваныя Божыя дзеці.

Віктар Жук SJ